Tarix : 2022 May 17
Kod 62545

Azərbaycan TANAP-nın Avropa və Türkiyənin enerji təhlükəsizliyi üçün əhəmiyyəti

Türkiyə üçün enerji siyasətləri milli təhlükəsizlik qədər önəmli və prioritet mövzulardan biridir. Enerji siyasətlərinin əhəmiyyətinin əsas səbəbi Ankaranın yeraltı enerji ehtiyatları baxımından kasıblığı və bu üzdən xarici mənbələrdən asılı olmasıdır.
Arannews :Türkiyə üçün enerji siyasətləri milli təhlükəsizlik qədər önəmli və prioritet mövzulardan biridir. Enerji siyasətlərinin əhəmiyyətinin əsas səbəbi Ankaranın yeraltı enerji ehtiyatları baxımından kasıblığı və bu üzdən xarici mənbələrdən asılı olmasıdır. Başqa sözlə desək, ilkin enerji istehlakı və elektrik enerjisi istehsalının təmin edilməsində alternativ enerji mənbələrinin aşağı olması, bu kontekstdə və qalıq yanacaqlardan davamlı asılılıq Türkiyəni idxala məcbur edir. Xarici resurslardan bu asılılıq nəticəsində enerji təhlükəsizliyi problemi və bu problemin həlli yollarının necəliyi yaranır. 
Türkiyə Enerji Məlumatları
Rəsmi məlumatlara görə, Türkiyə ilkin enerjinin təxminən 88 faizini və elektrik enerjisinin təxminən 68 faizini qalıq yanacaqlardan təmin edir. Bu arada təbii qaz, qalıq ehtiyatları baxımından ən çox diqqət çəkən və ən çox istehlak ediləndir. Türkiyənin illik təbii qaz istehlakı 49 milyard kubmetrdən çoxdur və bu istehlakın təxminən 99,5%-i idxal hesabına təmin edilir. Bunun təxminən 50 faizi Rusiyadan, 15 faizi isə Azərbaycandan idxal olur. Həmçinin illik təxminən 42 milyon ton neft istehlak edir. Hansı ki, bu istehlakın təxminən 92%-i, yəni 39 milyon tonu idxal hesabına təmin edilir. İraq və Rusiya Ankaranın ən böyük neft idxal tərəfdaşlarıdır.
Türkiyənin enerji balansına görə, ölkə enerji idxalına təxminən 43 milyard dollar xərcləyir. Bütün bu məlumatlarla Türkiyə iqtisadiyyatı və xarici siyasəti üçün enerji siyasətlərinin və enerji təchizatının təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin əhəmiyyəti daha aydın görünür.
Bu baxımdan dörd əsas məqsəddən danışmaq olar. İlk növbədə neft və təbii qazın tədarükündə mənbələrin və marşrutların müxtəlifliyidir. İkincisi, yerli və bərpa olunan enerjinin payını artırmaq, üçüncüsü, enerji səmərəliliyini artırmaq, sonuncu, nüvənin enerji balansına daxil etməkdir. 
TANAP və onun Türkiyə üçün əhəmiyyəti
Trans Anadolu Təbii Qaz Boru Kəməri Layihəsi (TANAP) 40 milyard dollarlıq Cənub Təbii Qaz Dəhlizi layihəsinin Türkiyə hissəsidir və ümumi uzunluğu 1850 km-dir, Türkiyənin 20 vilayətindən keçərək Azərbaycanın təbii qazını Xəzərdən Avropaya çatdırır.
Cənub Təbii Qaz Dəhlizi üç əsas mərhələdən ibarətdir. Birinci mərhələsi Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (SCO), ikinci və ən uzun mərhələ TANAP, üçüncü mərhələ Trans-Adriatik Pipeline (TAP). Həmçinin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı Azərbaycan qazını Ərdəhan sərhədinə qədər gətirir. Ondan dərhal sonra başlayan və 6,5 milyard dollara başa gələn TANAP-la davam edən bu xətt, təbii qazı Ədirnəyə nəql edir. Nəhayət, 878 km-lik TAP tamamlandıqdan sonra Cənub Təbii Qaz Dəhlizi yekunlaşdırılıb və təbii qazın Avropaya ötürülməsi başlayır.
Diqqət yetirilməsi lazım olan ən mühüm məqam TANAP-ın Türkiyənin enerji təhlükəsizliyi kontekstindəki mövqeyi və əhəmiyyətidir. TANAP xaricdən gətirilən karbohidrogen enerji mənbələrinin, neft və təbii qazın təchizatında resursların və marşrutların şaxələndirilməsi üçün birbaşa layihə və həll yoludur. Hansı ki, Türkiyənin enerji strategiyası çərçivəsində əldə edilə biləcək ilk hədəflərdən biridir.
Türkiyənin enerji siyasətləri çərçivəsində müxtəlif mənbə ölkələri və marşrutları olacaq. Buna görə də digər ölkələrdən asılılıq dərəcəsini azaldır və daha balanslı mənzərə göstərir.
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Türkiyə hazırda təbii qaza olan tələbatının təxminən 50%-ni Rusiyadan təmin edir. Gələn ildən etibarən TANAP ilə Türkiyənin daxili istehlakına ayrılacaq təbii qazın həcmi 6 milyard kubmetr (Türkiyənin ümumi istehlakının 12%-i) TANAP-ın öhdəsinə düşür. Ümumilikdə, qısa və ortamüddətli perspektivdə Türkiyənin layihə üçün Rusiya təbii qazından asılılığı təxminən 12-13 faiz azalacaq və eyni ölçüdə Azərbaycanın xeyrinə artacaq. Bununla da, Türkiyənin digər ölkələrdən aldığı təbii qazın balanssız paylanması qismən bərpa olunur. Bundan əlavə, Türkiyənin bu həyati resursla bağlı etibarlı tərəfdaşı mövcud olur, lazım gələrsə, bir vasitə kimi istifadə edilə bilər və öz yoluna davam edəcək. Azaldılan məbləğlər və dərəcələr bunlarla məhdudlaşmayacaq. Növbəti illərdə əlavə investisiyalarla TANAP-ın gücü 24 milyard kubmetrə, daha sonra isə 31 milyard kubmetrə yüksələcək. Ona görə də Türkiyə bazarına ayrılan ölçü daha çox artırıla bilər. 
Avropanın TANAP-a ümidi
Onu da qeyd edək ki, Ukrayna müharibəsi və Rusiya-Avropa münasibətlərinin gərginləşməsi səbəbindən TANAP təkcə Türkiyənin deyil, bütün Avropa ölkələrinin enerji təchizatının təhlükəsizliyinə təsir göstərir. Bu ölkələr enerji tələbatının 50%-ni Rusiyadan təmin edir və Moskva enerji resurslarından, xüsusən də təbii qazdan illərdir ki, öz gücünü artırmaq və ya xarici siyasətə qarşı sanksiyalar tətbiq etmək üçün alət kimi istifadə edir. Necə ki, Ukrayna və Belarusda bunun şahidiyik. Rusiyanın Avropa ölkələrinə təsiri uzun müddətdir ki, ABŞ-ı, xüsusilə də Avropa İttifaqını narahat edir və onun həlli üçün çıxış yolları axtarırlar. Əslində, ABŞ-ın “Nord Stream-2” layihəsinə reaksiyası və hərəkətin ləngiməsinin səbəbi budur. Cənub Təbii Qaz Dəhlizinin tamamlanması ilə birinci mərhələdə 16 milyard kubmetr qaz nəqlinin 10 milyard kubmetri Avropa ölkələrinə veriləcək və gələcək illərdə tutum artacaq. Ona görə də Avropanın Rusiyadan asılılığı xeyli azalacaq.
Təbii ki, bu azalmalar qısa müddətdə baş verməyəcək. Bu baxımdan, TANAP və Cənub Təbii Qaz Dəhlizi digər ölkələr tərəfindən dəstəklənən və təşviq edilən layihələrdir. 
Nəticə
Bir sözlə, Türkiyənin yeraltı sərvətlər baxımından mənfi cəhətləri, sənayeləşmə və urbanizasiya ilə əlaqədar artan enerji tələbatı ölkənin enerji siyasətlərini kritikləşdirir. Bərpa olunan enerji mənbələrinin səmərəliliyini və bərpa olunan enerji mənbələrinin quraşdırılmış gücünü artırmaq, nüvə enerjisinin balansa daxil etmək, mövcud texnologiyada irəliləyişlər, mövcud daxili resurslardan istifadəni və məhsuldarlığı artırmaq bu sahədə daimi, uzunmüddətli və struktur həllərdən biridir.
Bundan əlavə, mənbə ölkələrin və enerji idxalı marşrutlarının müxtəlifliyi enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün çox vacibdir. Beləiklə, TANAP mənşə ölkəni və marşrut müxtəlifliyini Türkiyə və Avropa İttifaqınını ixtiyarında qoyur. Eyni zamanda, digər ölkələrdən asılılığı əhəmiyyətli dərəcədə tarazlaşdırır.

 
  • Yazılıb
  • da (də) 2022 May 17
  • Göndərən جهان کمالی