Azərbaycan Prezidenti ötən ilin noyabrında biz Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycan torpağında tikəcəyini dedi. Bir müddət sonrakı çıxışında bu dəhlizin bir hissəsinin İrana verilməsini istədi və nəticədə razılıq əldə olundu.
AranNews - Bu ilin noyabrında Zəngəzur dəhlizini Azərbaycan torpaqlarında tikəcəyini bildirən Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev daha sonra dəhlizin bir hissəsinin İrana verilməsini istədi və nəticədə razılıq əldə olundu. Buna uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının Zəngəzur bölgəsini İrandan Naxçıvana birləşdirən magistral yolunun tikintisi yollar və şəhərsalma naziri Rüstəm Qasemi ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev arasında imzalanmış müqavilələrdən biri oldu. 55 kilometrlik marşruta elektrik enerjisi ilə yanaşı yolların tikintisi, dəmir yolu nəqliyyatının və digər kommunikasiya xətlərinin inkişafı daxildir. Bu görüşdə iki ölkənin rəsmiləri ilə yanaşı magistralın tikintisi ilə məşğul olan İran şirkətləri də iştirak edirdi.
Naxçıvan koridorunun əhəmiyyəti
Bu il martın 11-də Azərbaycan Respublikası ilə İran arasında İran ərazisindən keçməklə Azərbaycanın Şərqi Zəngəzur iqtisadi zonası ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasını birləşdirəcək dəmir yollarının, avtomobil yollarının, rabitə və enerji təchizatının tikintisinə dair Anlaşma Memorandumu imzalandı. Sənədə əsasən, Araz çayı üzərində dörd körpünün və iki dəmir yolunun tikintisi, yeni dəhlizin yaradılması üçün kommunikasiya infrastrukturunun və enerji təchizatının inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulur.
Ekspertlərin fikrincə, yeni saziş hər iki ölkənin ikitərəfli münasibətlərdə siyasi və iqtisadi maraqlarına, habelə regional maraqlarına uyğundur. 2020-ci ildə ikinci Dağlıq Qarabağ müharibəsindən sonra İranın regional məsələlərdə rolunun azalması və 2021-ci ildə iki ölkə arasında münasibətlərin qaralmasını nəzərə alaraq, yeni saziş Azərbaycan Respublikası ilə İran arasında etimadın yaradılması üçün yeni imkanlar yaradır.
Qaz mübadiləsi sazişi və yeni nəqliyyat sazişi gərginliyi azaltmağa və konstruktiv münasibətləri inkişaf etdirməyə kömək edə bilər. Bu, həmçinin qısa və orta müddətli perspektivdə İran və Azərbaycanın siyasi və iqtisadi qarşılıqlı asılılığını artıracaq. Həmçinin regional siyasi imkanlar kontekstində yeni saziş hər iki ölkə üçün daha yaxşı şərait yaradacaq ki, öz milli maraqlarını təmin etsinlər və münasibətlərini yaxşılaşdırsınlar.
Birincisi, İran üçün yeni saziş onun Azərbaycanla münasibətlərini sabitləşdirməyə və onun şimal sərhədindən təhlükənin azalmasına kömək edəcək. Bu amil İran üçün əsas rol oynayır; İrana təcriddən çıxmağa və Cənubi Qafqazda regional məsələlərə qarışmağa kömək edir.
İkincisi, yeni sazişlə İran Azərbaycanla Türkiyə arasında tranzit ifa edəcək. Yeni dəhliz vasitəsilə Tehran Ankaraya qarşı təsir rıçaqlarını artıra və Türkiyənin Cənubi Qafqazdakı siyasi təsirini balanslaşdıra bilər.
Üçüncüsü, İran çox güman ki, Rusiya ilə nəqliyyat əlaqəsi tapacaq. Faktiki olaraq bu, İrana yeni birləşmə vasitəsilə Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) dəmir yolundan istifadə etmək imkanı verəcək ki, bu da dəniz yollarından asılılığını azaltmaq üçün Cənubi Qafqaz nəqliyyat əlaqəsini cəlb etməyə imkan yaradacaq.
Azərbaycan üçün İrandan keçən yeni dəhliz Ermənistandan keçəcək Zəngəzur dəhlizinə alternativ yaradır.
Bu yeni sazişlə Azərbaycan Ermənistanın yeni dəhlizindən yan keçərək onu regional nəqliyyat marşrutlarından təcrid etdiyi üçün Ermənistanı sülh danışıqlarını sürətləndirməyə və Zəngzur dəhlizini açmağa təşviq edə bilər.
Bundan əlavə, yeni dəhliz tranzit ölkələrə çevrilmək üçün İran və Ermənistan arasında rəqabət yarada bilər və bu vəziyyət Azərbaycanın iki ölkəyə qarşı mövqeyini gücləndirir. Habelə, Azərbaycan daha qısa yolla Naxçıvana birləşir. Üstəlik, İran və Gürcüstan əraziləri vasitəsilə Türkiyə ilə əlaqələrini gücləndirə və şaxələndirə bilər.
Nəhayət, Azərbaycan regional nəqliyyat layihələrində Rusiyanın təsirini azalda bilər.
Rusiyanın federal təhlükəsizlik xidmətlərinin nəzarətində olan Zəngəzur dəhlizindən fərqli olaraq, yeni marşruta heç bir üçüncü tərəf nəzarət etməyəcək.
Yeni saziş Azərbaycan və İran arasında iqtisadi münasibətlərə və onların regional mövqeyinə müsbət töhfə verəcək. İkitərəfli iqtisadi əlaqələr baxımından 2021-ci ildə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi 530 milyon dollardan çox olub. Yeni əlaqələr daşınma xərclərini azalda və ticarəti gücləndirə bilər.
Bundan əlavə, dəmir yollarının və avtomobil yollarının tikintisi hər iki tərəf üçün yeni iş yerlərinin yaradılmasına kömək edən yayılma effektinə malikdir. Bu amil İran üçün zəruridir. Çünki ərzaq qiymətlərinin artması və digər iqtisadi problemlər fonunda yeni iş imkanlarının yaradılması Tehranın stabilləşməsinə kömək edə bilər.
Ölkələrin geoiqtisadi mövqeyinin möhkəmləndirilməsi
Birincisi, Tehranın İran iqtisadiyyatına kömək edəcək tranzit xərcləri olacaq. Məlumatlara görə, İrandan tranzit keçən hər ton mal ixrac olunan neftin bir barrelinə bərabərdir. İrandan keçən malların hər tonu təxminən 100 dollar təşkil edir ki, bu da neftin bir barelinin qiymətinə yaxındır. Bundan əlavə, İran yeni kommunikasiya əlaqələri vasitəsilə Azərbaycan və Türkiyə arasında şərq-qərb ticarət dəhlizi kimi mövqeyini gücləndirə bilər.
İkincisi, Azərbaycanla dəmir yolu bağlantısı sayəsində Tehranın Rusiya ilə də fiziki əlaqəsi olacaq. Bu yolla İran şirkətləri İran İslam Respublikası ilə Moskvanın təsiri altında olan Avrasiya İqtisadi Birliyi arasında imtiyazlı ticarət sazişindən maksimum yararlana bilər. Azərbaycan üçün yeni dəmir yolu xətti Qarabağ bölgəsinin yenidən qurulmasını sürətləndirə bilər. Çünki sərt və yumşaq infrastrukturun inkişafı bu regionun beynəlxalq şirkətlər üçün cəlbediciliyini artırır. Hər halda nəqliyyatın yaxşılaşdırılması xərcləri azaldır, malların çatma vaxtını proqnozlaşdırmağa kömək edir və faydaları artırır.
Yeni dəhliz Azərbaycana öz marşrutlarını şaxələndirməyə və şərq-qərb ticarəti vasitəsilə nəqliyyat imkanlarını artırmağa kömək edə bilər. Rusiyaya qarşı sanksiyaların artdığı, beynəlxalq şirkətlərin öz mallarını Çindən Avropa İttifaqına ixrac etmək üçün Rusiyadan tranzit ölkə kimi istifadə etmək istəmədiyi bir dövrdə İran ərazisindən yeni dəhlizin yaradılması Bakı və Tehranın strateji və iqtisadi əhəmiyyətini artırır. Bu, onlara şərq-qərb ticarətində əsas rol oynamağa imkan yarada bilər.
Yeni dəhlizin müxtəlif imkanlarına baxmayaraq, bu layihənin gələcəyi Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münasibətlərdən asılıdır. Bu günlərdə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev qeyd edib ki, iki ölkə Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı razılığa gəlib. Ermənistan tərəfi isə bunu təkzib edir.
Əgər Bakı-İrəvan sülh danışıqları yekunlaşsa və Zəngəzur dəhlizi açılsa, İrandan yeni keçidin iqtisadi və strateji əhəmiyyətinə şübhələr yaranacaq. Məhz buna görə də Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münasibətlər Azərbaycan və İran arasında yeni dəhlizin gələcəyini müəyyən edə bilər.
Nəticə
Azərbaycan Respublikası ilə İran arasında yeni saziş onlara gərginliyi azaltmağa, münasibətləri sabitləşdirməyə və ikitərəfli iqtisadi əlaqələri gücləndirməyə kömək edə bilər. Bundan əlavə, onların ikitərəfli əlaqələri üçün imkanlar yaradır, Cənubi Qafqazın siyasi və iqtisadi regionlarında öz mövqelərini möhkəmləndirməyə imkan verir.
Qısa müddətdə yeni saziş hər iki ölkəyə maliyyə imtiyazlarından istifadə etməyə və Cənubi Qafqazda qüvvələr balansını sabit saxlamağa imkan verəcək. Ortamüddətli perspektivdə bu dəhliz ölkələrin tranzit mövqeyini gücləndirir və şərq-qərb ticarətində əsas rol oynamağa imkan yaradır.