Avropa İttifaqı qışa yaxınlaşır. Bu arada ekspertlər belə düşünür ki, Rusiya qazının bu qitəyə ixracının dayandırılması ehtimalı olduğundan bu il Avropa qitəsi üçün çox soyuq keçə bilər. Buna görə də Aİ alternativ mənbələr axtarır. Onlardan biri də Türkiyə üzərindən keçə bilən Azərbaycan Respublikası və Orta Asiyadır.
Arannews :Avropa İttifaqı qışa yaxınlaşır. Bu arada ekspertlər belə düşünür ki, Rusiya qazının bu qitəyə ixracının dayandırılması ehtimalı olduğundan bu il Avropa qitəsi üçün çox soyuq keçə bilər. Buna görə də Aİ alternativ mənbələr axtarır. Onlardan biri də Türkiyə üzərindən keçə bilən Azərbaycan Respublikası və Orta Asiyadır.
Bakı ilə yeni müqavilə
Ötən həftə Avropa və Azərbaycan Respublikası Brüsselin Rusiyadan enerji asılılığını azaltmaq strategiyasının bir hissəsi kimi yanacağa olan tələbatının ödənilməsi üçün qaz tədarükünün artırılmasına dair yeni saziş imzalayıb. Bununla əlaqədar olaraq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula Von der Leyen Bakıya səfəri zamanı yaxın illərdə Azərbaycanın Avropa İttifaqının yaxın illərdə Azərbaycandan qaz idxalını iki dəfə artırması ilə bağlı yeni saziş imzalandığını açıqlayıb.
Bazar ertəsi, iyulun 18-də Bakıda imzalanan yeni qaz müqaviləsi Azərbaycanın Avropa İttifaqına qaz tədarükünü ikiqat artırmaq üçün Cənub Qaz Dəhlizinin işlənməsini özündə ehtiva edirdi. Ursula Von der Leyen bildirib: “Bu ilin qışında və ondan sonrakı dövrdə qaz təchizatımız üçün bu, yaxşı xəbərdir. Azərbaycan bərpa olunan enerji sahəsində böyük potensiala malikdir.”
Yeni anlaşma Avropanın Rusiya enerjisindən asılılığını azaltmaq üçün daha çox təbii qaz axtardığı bir vaxta təsadüf edir. Təbii qaz idxalının artırılması və Cənub Dəhlizi qaz kəmərinin inkişafına dəstək məqsədilə Avropa Komissiyası Aİ ölkələrinə Azərbaycan Respublikası ilə razılaşmağı təklif edib.
Bakı ilə Aİ arasında imzalanan anlaşma Azərbaycan qazının Cənub Qaz Dəhlizi kəməri ilə yaşıl qitə ölkələrinə axınını artıracaq. Hər iki tərəf 2027-ci ilə qədər hər il ən azı 20 milyard kubmetr qazla Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Aİ-yə ixrac vasitəsilə ikitərəfli təbii qaz ticarətini dəstəkləmək istəyir. Xatırladaq ki, ötən il (2021-ci ildə) bu kəmərlə Avropa İttifaqına 8 milyard kubmetr qaz nəql edilib. Von der Leyen yazıb: “Bu gün mən Azərbaycanda yeni müqavilə imzalamaq üçün gəlmişəm. Məqsədimiz bir neçə il ərzində Azərbaycandan Aİ-yə qaz nəqlini iki dəfə artırmaqdır.”
Müqavilə Aİ-nin Rusiya enerjisindən asılılığını azaltmağa kömək edəcək və keçən həftə “Şimal axını 1” boru kəmərində planlaşdırılan təmirdən sonra qaz tədarükü ilə bağlı narahatlıqları azalda bilər. Rusiya-Almaniya boru kəməri üzrə işlərin bu həftənin sonuna kimi davam etdirilməsi planlaşdırılır. Lakin Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi bu kəmərin gələcəyinin Moskvaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalarla bağlı olduğunu açıqlayıb.
Azərbaycanın neft-qaz sektoru bu ilin birinci yarısında Rusiya və Ukrayna arasında müharibədən sonra görünməmiş həddə çatan yüksək enerji qiymətlərindən faydalanaraq böyük gəlirlər əldə edib. Həmçinin, neft və qaz üzrə ümumi daxili məhsul ötən ilin yanvar ayından bu ilin iyun ayının sonunadək olan dövrdə ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 100,2 faiz artıb.
Bu ilin birinci yarısında neft-qaz sektorunda ümumi hasilatın həcmi təqribən 31 milyard 483,7 milyon manata (18,52 milyard ABŞ dolları) çatıb. Statistika Mərkəzinin məlumatına görə, bu ilin 6 ayı ərzində iqtisadiyyatın neft-qaz sektorunun əlavə dəyəri 0,2% artıb. Neft və təbii qaz Azərbaycan iqtisadiyyatının əsas təməli və bu ölkənin əsas gəlir mənbələrindən biridir. Bu sektor hökumətin büdcəsinin təxminən 60%-ni təmin edir.
Türkiyənin iddialı planı
Türkiyə Ukrayna böhranının ardınca bu qitənin bir çox ölkəsinin üzləşdiyi qaz problemini həll etmək üçün Mərkəzi Asiyadan Avropaya qaz nəqli layihəsini həyata keçirməyə çalışır. Ancaq bu plan çox ehtiyatlılıq tələb edir. Çünki bu, mütləq Orta Asiya regionunda böyük nüfuza malik olan Rusiyanın qəzəbinə səbəb olacaq.
Rəsmi məlumatlara görə, Türkiyə və Türkmənistan Ankara qazının Türkmənistandan idxalını və onun Bolqarıstana ixracını nəzərdə tutan saziş üzərində işləyirlər. Yəqin ki, bu razılaşma Aİ-nin Rusiya qazından asılılığını azaltmaq üçün Avropaya davam edəcək.
Rusiyanın Avropaya qaz tədarükünü kəsə biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar artdığından Türkiyə Türkmənistandan qaz idxal etmək planları üzərində işləyir. Belə ki, Moskvanın daha əvvəl qaz tədarükünü dayandırdığı qonşu Bolqarıstan ölkəsinə pilot qaz nəqlinə başlayıb.
Ümumilikdə, Türkiyə Mərkəzi Asiya qazının Avropaya nəqli üçün üç variantı nəzərdən keçirir. Türkiyənin vitse-prezidenti Fuat Oktay daha əvvəl bəyan etmişdi ki, Ankara Türkmənistandan Azərbaycana qaz nəqli üçün üç alternativ marşrut və Türkiyədən Yunanıstana uzanan TANAP boru kəmərini nəzərdən keçirir. Oktay layihələrin təfərrüatı haqda açıqlamada bunu yalnız “swap sazişi” və boru kəmərləri ilə LNG-nin birləşməsi adlandırdı.
Bu arada Türkmənistan mediası ölkənin Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və Avropa İttifaqı ilə illik ixrac gücü 10-30 milyard kubmetr olan qaz kəmərinin yaradılması üçün danışıqlar apardığını açıqlayıb. Bu potensial Rusiyada hazırda dayandırılmış iki “Şimal axını 2” boru kəmərindən birinə bərabərdir. Xatırladaq ki, “Şimal axını” iki boru kəməri ayrı-ayrılıqda ildə 27,5 milyard kubmetr təbii qaz ötürmə qabiliyyətinə malikdir.
Transxəzərlə birləşmə layihəsinin həyata keçiriləcəyi də gözlənilir. Hansı ki, ilkin hesablamalara görə, bu, təxminən dörd ay davam edəcək və bunun üçün 400 milyon dollar investisiya lazımdır. Bu layihənin həyata keçirilməsi üçün əsas Xəzər dənizində Türkmənistan və Azərbaycanda mövcud infrastruktur olacaq. Xəzər dənizi arasında birləşdirici xətt Türkmənistandan Azərbaycana, Qafqaz regionuna, Türkiyəyə və digər ölkələrə təbii qazın nəqlini təmin edir və illik 10-12 milyard kubmetr təbii qazın verilməsinə zəmanət verir.
Hazırda “Cənub Qaz Dəhlizi” kimi tanınan layihə Xəzər dənizindən qazın Avropaya nəqli üzrə Avropa Komissiyasının təşəbbüsüdür və Azərbaycandan Avropaya Cənubi Qafqaz və Anadoludan keçən boru kəmərini əhatə edir. Onun qaz təchizatının əsas mənbəyi Xəzər dənizində yerləşən “Şahdəniz” yatağı olacaq.
Təklif olunan Transxəzər Qaz Boru Kəməri adlı layihə Türkmənistan və Azərbaycan arasında boru kəməridir və bəzi təkliflərə görə, bura Qazaxıstandakı Tengiz yatağının birləşdirilməsi də daxildir.
Əslində, Transxəzər qaz kəməri layihəsi qazın Rusiya və İran ərazilərindən keçmədən Mərkəzi Asiyadan Avropaya, xüsusən də Türkmənistan və Qazaxıstandan Avropa İttifaqına üzv dövlətlərə nəqlini nəzərdə tutur. Bu layihə Azərbaycan qazını Türkiyə vasitəsilə Avropaya nəql edən Cənub Qaz Dəhlizinə qoşulması ilə böyük diqqəti cəlb edir. Çünki o, Türkmənistanın nəhəng qaz ehtiyatlarını Türkiyə və Avropa kimi əsas istehlakçıların coğrafiyası ilə birləşdirəcək. Amma bu layihə artıq Rusiya və İran tərəfindən ciddi şəkildə tənqid olunub. Rusiyanın Xəzər dənizi üzrə xüsusi nümayəndəsi Aleksandr Qolovin bildirib ki, Transxəzər qaz kəməri bütün regionun çiçəklənməsi üçün böyük təhlükə olacaq. Rusiya Təbii Sərvətlər Nazirliyinin məlumatına görə, Xəzər dənizinin dibindən istənilən qaz və ya neft kəməri ekoloji baxımdan qəbuledilməzdir. Bu xəttin dəniz dibində hansı marşrutu tutmasından asılı olmayaraq, irəliləyiş üçün onun bütün beş Xəzər ölkəsinin razılığı lazımdır. İran 1921 və 1940-cı illərdə Sovet İttifaqı ilə imzaladığı müqavilələrin hələ də qüvvədə olduğunu açıqlayıb və bütün sahilyanı ölkələrin razılığı olmadan edilən hər hansı bir hərəkət qeyri-qanuni olacaq.
Buna görə də, ən çox ehtimal olunan variant böyük boru kəmərinin tikintisi variantını inkar edən qaz mübadiləsi sazişidir. Bu saziş ötən ilin dekabrında imzalanmış mövcud üçtərəfli sazişə bənzəyir. Bu anlaşmaya əsasən, Türkmənistan hər il İranın şimal-şərqinə 1,5-2 milyard kubmetr qaz verir, İran da öz şimal-qərbindən Azərbaycan Respublikasına həmin miqdarı çatdırır.
Bu saziş Azərbaycana Türkiyə ərazisindən keçən Tanap kəməri ilə Avropaya daha çox qaz ixrac etməyə və artan daxili tələbatı ödəməyə imkan verdi.
Beləliklə, sövdələşmənin uğuru onun Avropaya daha çox qaz göndərmək üçün genişləndirilə biləcəyi ilə bağlı spekulyasiyaları gücləndirdi.