Rusiya həmişə və heç bir halda Türkiyənin maraqlarını öz maraqlarından üstün tuta bilməz! Türkiyə Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə yeni hərbi təchizat tədarük etməklə Rusiyaya təzyiq etmək istəsə, bu prosedur əks nəticə verə bilər.
arannews.com : Türkiyənin Rusiya-Ukrayna münaqişəsində əldə etdiyi mühüm nailiyyətlərdən biri də “Taxıl Müqaviləsi” olub ki, Ankara qlobal nüfuzunun artması şəklində nəinki siyasi fayda əldə edib, həm də Ukrayna taxılının xarici ölkələrə Qara dəniz boğazları vasitəsilə tranzitindən çoxlu maliyyə qazancları əldə edib. Digər tərəfdən, Rusiya bu sövdələşmədən o qədər də faydalana bilməyib. Kənd təsərrüfatı məhsulları, o cümlədən kimyəvi gübrələr heç vaxt Rusiyadan xaricə göndərilmədi və Rusiya Kənd Təsərrüfatı Bankı SWIFT beynəlxalq ödəniş sisteminə qoşulmayıb. Həmçinin Rusiyaya kənd təsərrüfatı texnikalarının ehtiyat hissələrinin idxalına icazə verilmir. Bu o demək deyil ki, Türkiyə Rusiya qarşısında Taxıl Müqaviləsi üzrə öhdəliklərini yerinə yetirməməkdə təqsirkardır.
Qara dəniz Taxıl Müqaviləsinin bir illik nəticələrini dəyərləndirən Vladimir Putin Rusiya qarşısında götürülən öhdəliklərə əməl edilmədiyini dəfələrlə qeyd edib. Bundan əlavə, o qeyd edib ki, Ukrayna taxılının əsas hissəsi yoxsul Afrika və Asiya ölkələrinə deyil, zəngin Avropaya ixrac edilib, ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək üçün sənayeləşmiş ölkələrin taxıl ehtiyat anbarlarını doldurub.
Buna baxmayaraq, Rusiya hökuməti 2023-cü ilin mayında taxıl müqaviləsinin müddətini daha iki ay, bu ilin iyulun 18-dək uzatmağa razılaşıb. Moskva bu qərarla bir neçə şeyi xatırladıb: Birincisi; mühüm beynəlxalq humanitar problemi həll etməyə çalışdığı üçün Türkiyəyə hörmətini ifadə edib. İkincisi; prezident seçkilərinin ikinci turunda sərt rəqabət şəraitində Ərdoğanın etimadını artırdı. Üçüncüsü; “Taxıl Müqaviləsi”ni qoruyub saxlamaq imkanı verdi. Bir şərtlə ki, Rusiyanın maraqları müqavilənin digər tərəfləri (o cümlədən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Ukrayna) tərəfindən təmin edilsin.
Təbii ki, Vladimir Putin Asiya və Afrikadakı ehtiyacı olan ölkələrə ödənişsiz rus taxılını təklif etdi. Bu təklif də Ərdoğan tərəfindən dəstəkləndi və o, Türkiyənin bu prosesdə iştirak etməyə (xüsusən də öz fabriklərində rus taxılını un halına üyütmək üçün) hazır olduğunu elan etdi. Lakin tezliklə razılaşma dövrü sürətlə iyulun 18-nə çatdı və Rusiya öz maraqlarını təmin edə bilmədi. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi də nazirdən tutmuş onun müavinlərinə və rəsmilərinə qədər ictimaiyyətə xəbərdarlıq etmək məcburiyyətində qaldı ki, bu yanaşma davam etsə, Rusiya Qara dəniz razılaşmasını yeniləməyəcək.
Söz yox ki, Türkiyə prezidenti bu razılaşmanın davam etdirilməsi üçün əlindən gələni edir, bu addım Ankaranın xarici siyasətinə və gəlir əldə etməsinə bir ildən artıqdır ki, yaxşı təsir göstərir. Xüsusilə indi Ankara Qara dəniz boğazlarından keçən gəmilərə qarşı təhdidləri artırıb və Türkiyə iqtisadiyyatı həyəcan verici sürətlə çökür. Eyni zamanda, Ərdoğan bu məsələdə çox davam edə bilməyəcəyini və Rusiyanın da öz tələblərini ortaya qoymalı olduğunu çox gözəl bilir.
Unutmaq olmaz ki, Türkiyə Krımı və Ukraynadan ayrılmış digər bölgələri Ukraynanın ərazi bütövlüyünün bir hissəsi hesab edir. Bundan əlavə, Ukraynada münaqişə başlayandan Türkiyə Kiyevə müxtəlif formalarda, o cümlədən hərbi texnika və silahların tədarükü, Pilotsuz Uçuş Aparatların təlimi və onlara nəzarət, rabitə vasitələri, yanacaq təmin edib. Məsələn, son bir ildə (2022-ci ilin martından) Ukrayna Türkiyədən çoxlu Bayraktar TB2 PUA-ları alıb. Eyni zamanda, Ankara və Kiyev bu hərbi əməkdaşlığı ictimailəşdirməyib. Həmçinin, Rusiyanın hərbi rəsmilərinin bildirdiyinə görə, Moskvanın Taxıl Müqaviləsindən çıxdığını elan etməsindən sonra, Türkiyə Ukraynaya “Fırtına T-155” özüyeriyən artilleriyalarını tədarük etmək qərarına gəlib. Bu top 40 kilometrlik mənzili ilə Türkiyə ordusunda ən yaxşı və ən uzun mənzilli top sayılır. Bu özüyeriyən artilleriya yüksək atış sürətinə malikdir və 8-dən 25 kilometrə qədər olan hədəflərə 15 saniyə ərzində üç dəfə atəş açır.
Görünən odur ki, Türkiyə münaqişələrin tez bir zamanda sona çatması və Rusiya-Ukrayna böhranının siyasi həllinə tərəfdar olduğunu bəyan etməklə yanaşı, Ukrayna silahlı qüvvələrinə verdiyi silah və texnikanın həcmini artırmaqla, “müharibə odunu daha da alovlandırır”. Məsələn, seçkilərin ikinci turu ərəfəsində Türkiyə ilə Ukrayna arasındakı razılaşmaya əsasən, Türkiyənin Bayraktar TB2 PUA zavodu 2025-ci ildə Ukraynada fəaliyyətə başlayacaq.
Mövlud Çavuşoğlu rusların Ukraynaya silah satışı ilə bağlı etirazına belə cavab verib: “Bu tip PUA-ları istehsal edən şirkət özəl sektora məxsusdur və hara, kimə, nə vaxt və nə satacağına özü qərar verir. “Hökumətin bununla heç bir əlaqəsi yoxdur və bu, bir biznesdir”.
Bununla yanaşı, “Baykar”ın baş direktoru, Rəcəb Tayyib Ərdoğanın kiçik qızının əri Səlcuq Bayraktarın qardaşı olan Haluk Bayraktar 2022-ci ilin avqustunda Kiyevə səfəri zamanı, ukraynalı jurnalistin “Əgər Moskva daha yaxşı təklif verərsə, Baykar Rusiyaya silah verəcəkmi?” sualına cavab olaraq demişdi: “Bizim biznesimizin məqsədi heç vaxt pul və maddi resurslar olmayıb. Ukrayna ilə dostluğumuz və əməkdaşlığımız bir neçə ildir ki, davam edir. Ona görə də, bizə nə təklif etmələrindən asılı olmayaraq, Moskvaya pilotsuz təyyarələrin satılmasından söhbət gedə bilməz. Biz tamamilə Ukraynanın tərəfindəyik, çünki bizim çox dərin bağlarımız var və Ukrayna ədalətsiz hücuma məruz qalır. Buna əsasən, Kiyevlə əməkdaşlığımıza heç nə zərər verə bilməz”.
Bununla belə, Türkiyənin özəl Baykar şirkətinin rəhbəri Ukrayna ilə “əbədi dostluq” vədlərinin sonunda xatırladıb ki, bununla bağlı son qərarı ölkə rəhbərliyi verəcək. Haluk Bayraktar, deyəsən, Türkiyənin o zamankı Xarici İşlər naziri Mövlud Çavuşoğlu da daxil olmaqla, Türkiyə hakimiyyətinin Kiyev rejiminə silah tədarükündə iştirak etməməsi ilə bağlı açıqlamalarını tamamilə şübhə altına alıb.
Aydındır ki, silah ticarəti çətin və siyasi yüklüdür, çünki hökumətlər silahları kralın ova çıxması üçün deyil, hərbi və müdafiə ehtiyacları üçün alırlar. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi dəfələrlə NATO ölkələrinin Ukraynaya silah göndərməklə odla oynadığına diqqət çəkib. Türkiyə də NATO-nun üzvüdür və Ukraynanı Rusiyaya qarşı silahlandırmaqda davam edir. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov da qeyd edib ki, xaricdən Ukraynaya silahların göndərilməsi Rusiya ilə Ukrayna arasında danışıqların müsbət olmasına kömək etməyəcək və mənfi təsir göstərəcək.
Xülasə, Rusiya “Taxıl Müqaviləsi”ni əsasən Türkiyə prezidentinə hörmətinə görə uzadıb. Amma bu ölkə həmişə və heç bir halda Türkiyənin maraqlarını öz maraqlarından üstün tuta bilməz. Rusiya Ərdoğana siyasi həyatının çətin anlarında, xüsusən də 2016-cı ilin iyulunda çevriliş zamanı və 2023-cü ilin mayında keçirilən prezident seçkiləri zamanı dəstək verən dünyanın azsaylı ölkələrindən biridir. Türkiyə Ukrayna silahlı qüvvələrinə verdiyi yeni hərbi təchizatla Rusiyaya təzyiq etmək istəsə, bu prosedur əks nəticə verə bilər.