İlk növbədə ölkədə insan haqları və azadlıqlarıyla bağlı mövcud imkanların qorunmasını düşünmək lazımdır
Azərbaijan Servisi/Aran Agentliyi
«Beynəlxalq aləmin rolunu nə həddən artıq şişirtmək, nə də kiçiltmək lazımdır»
Seçkiyə cəmi bir neçə ay qalsa da, ölkədə siyasi aktivlik yox dərəcəsindədir. Halbuki qarşıdan gələn seçki miqyasına görə ən böyüyü və ən vacibidir. Yəni, ölkəyə bundan sonra daha 5 il rəhbərlik edəcək şəxsi müəyyənləşdirmək uğrundadır. İlk olaraq "Azadlıq" blokunun qəbul etdiyi, sonradan digər müxalif partiyaların da dəstək verdiyi boykot qərarı isə seçkiöncəsi vəziyyəti xeyli mürəkkəbləşdirib.
Müsahibimiz Dini Etiqad və Vicdan Azadlıqlarını Müdafiə Mərkəzinin sədri Hacı Ilqar Ibrahimoğlu ilə söhbətimizə də elə müxalifətin məlum qərarından başladıq.
- Hələ bir müddət əvvəl müxalifətin seçkidə iştirak edib-etməmək məsələsinə "ölkədə seçki gözlənilmir ki, orada iştirak mübahisəli olsun" deyə münasibət bildirmişdiniz. Bu baxımdan, ölkədə fəaliyyət göstərən müxalifət partiyaların elliklə boykota getməsini nə qədər doğru sayırsınız?
- Bəli, həqiqətən də ölkədə seçki adına bir proses yoxdur ki, orada iştirakdan söhbət getsin. Sadəcə olaraq ölkədə fərqli baxışlar var idi. Kimlərsə ölkədəki demokratikləşmə prosesinə xidməti boykot taktikasında, kimlərsə seçkidə aktiv iştirakda görürdü. Son olaylar göstərdi ki, böyük əksəriyyət boykotu daha effektiv vasitə hesab edir.
Amma məncə bu gün ilk növbədə ölkədə insan haqları və azadlıqlarıyla bağlı mövcud imkanların qorunmasının, həmçinin bu prosesin hazırki səviyyədən geriləməməsinin üzərində düşünmək lazımdır. Vətəndaş cəmiyyəti potensialını bunun ətrafında səfərbər etməlidir. Çünki fundamental insan haqlarının mövcud olmadığı toplumlarda hər hansı yuxarı kateqoriyalardan danışmaq çətin olur. Bu halda seçki məsələsi də, digər hüquq və azadlıqların məsələsi də gündəmə gələcək.
- Bundan əvvəlki seçki proseslərində yaxından iştirak edib xeyli sayda pozuntu və qanunsuzluqlara şahid olmusunuz. Onu da görmüsünüz ki, sonda beynəlxalq aləm seçkini irəliyə doğru addım kimi qiymətləndirib. Müxalifətin boykot qərarı bu ilki situasiyanı əvvəlki seçki illərində olduğundan xeyli fərqləndirir. Bu fərqlilik beynəlxalq aləmin reaksiyasında da dəyişikliyə səbəb olacaqmı?
- Bizdə beynəlxalq aləmin məsələyə yanaşması ya həddən artıq şişirdilir, ya da həddən artıq kiçildilir. Məncə bu yanaşmaların heç biri doğru deyil. Məsələyə olduğu kimi baxmaq lazımdır. Beynəlxalq aləm Azərbaycanda insan haqları və azadlıqları müstəvisindəki vəziyyətə kifayət qədər münasibət bildirir. Hesab edirəm ki, bu mövqeyini bundan sonra da davam etdirəcək. O başqa məsələ ki, beynəlxalq aləmin rəylərindən nə dərəcədə faydalanır, vəziyyətin yaxşılaşdırılmasında nə dərəcədə istifadə olunur.
- "Azadlıq" radiosunun nüfuzlu təmsilçilərindən biri Qərbi avtoritar liderlərə qarşı sərt olmağa çağırıb və deyib ki, super güclər keçid dövrü adı altında avtoritar rejimlərin möhkəmlənməsinə imkan yaratmamalıdır. Siz bu fikirlə razısınız?
- Qərbə mesaj verməyin özü qəribədir. Çünki Qərb özü də birrəngli deyil. Amerika bir məsələdir, Avropa başqa məsələdir. Məsələn, bu gün Amerika istər daxili, istərsə də xarici siyasətində kifayət qədər geriləyib. Əbu-Qureyb, Quantanamo, gizli həbsxanalar, terrora qarşı "mübarizə" prosesində dinləmələr və s. Hazırda Amerika toplumunun özü, ölkənin vətəndaş cəmiyyəti bu məsələlərdən bezmiş vəziyyətdədir. Toplum dəyişikliklər istəyir. Ona görə Qərbə mesaj dedikdə nəzərə almaq lazımdır ki, bu məkanın özü də bayaq dediyim kimi birrəngli deyil. Bu, Qərbin vətəndaş cəmiyyətinə mesajdırsa, bu kəsim onsuz da kifayət qədər çevik mövqedə olub. Daha açıq söyləsək, bu şəxs Qərb dövlətlərini riyakarlıqdan, ikili standartlardan imtina etməyə çağırıb. Çünki biz həqiqətən də bu mövqeyi çox müşahidə edirik. Avtoritar rejimlərlə mülayim münasibətlər qururlar, başqa bir tərəfdən isə qaşınmayan yerdən qan çıxardırlar. Düşünürəm ki, Amerika seçkilərinin də ümumi prosesə təsiri olacaq. Amma bütün bunlar vacib amillərdən bəziləridir. Əsas amil vətəndaşın öz hüquq və azadlıqlarını tanıması, dərk etməsi və bunların bərpası uğrunda mübarizənin vacibliyini başa düşməsidir. Vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması da məhz bundan keçir.
- Rauf Mirqədirov deyib ki, Azərbaycanda İslam bayrağı altında birləşməyə meyl yaranıb. Bu baxımdan da ehtimal ki, müxalifətin boş qalmış yerini islami cərəyanlar tuta bilər...
- Çox hörmət etdiyim Rauf bəy öz təhlili yazılarında bu fikirlərlə çıxış etsə, yaxşı olar. Bu mövzuda yazılı bir polemika da apara bilərik. Mən hesab edirəm ki, Azərbaycanda bu gün hər hansı islami təhlükədən, islam problemindən danışmaq doğru deyil. Bu, onsuz da çox zəif intibahı gedən milli-mənəvi dəyərlərə qayıdış prosesini əngəlləmiş olur.
Hazırda insanların hüquq və azadlıqları pozulursa bu, bütün Azərbaycan insanına aiddir. İnsanları inanclı və ya qeyri-inanclılara bölüb ayırmaq doğru deyil. Guya, indiyə qədər ölkədə hüquq və azadlıqlar uğrunda mübarizə aparan insanlar inancsız idi, din, imanları yox idi? Bunu uğurlu yanaşma hesab etmirəm. Hesab edirəm ki, ölkədə iki ayrı kəsim var. Insan haqları uğrunda vuruşan, haqlarını tanıyan və bərpa etmək istəyən kəsim, bir də haqq və azadlıqları pozmağa yönəlik irticavi mahiyyətli məmur təbəqəsi.
Problem varsa, bu, hamı üçün eynidir. Düşünmürəm ki, bölgü aparmaq doğrudur. Belə fərziyyələr elmi əsasdan da çox uzaqdır. Üstəlik, bu, dolayısı ilə inanclı insanlara qarşı təzyiqlərin artmasına səbəb olur. Bu halda toplumda da sanki razılıq hissi olur ki, eybi yox, qoy onları əzsinlər, yoxsa oradan bir təhlükə gələr.
Belə fikirlərin məmurların dilindən səslənməsi başadüşüləndir. Məmurlar bu yolla dünyada "İslam terroru" ilə aparılan "mübarizə"yə həmrəy olduqlarını göstərirlər. Amma müstəqil fikirli insan, vətəndaş cəmiyyəti nümayəndəsi belə fikirlər söyləyəndə diqqətli olmalıdır.
- Söhbət, insanları inanclı və ya qeyri-inanclı hissəyə bölməkdən getmir. Sadəcə müəyyən qurumlarda birləşən və müəyyən fəaliyyətlər göstərən dini icmalar var ki, onların siyasi səhnəyə gəlişi o qədər də mümkünsüz görünməməlidir axı. Rauf Mirqədirov «İslam aktiv dindir və ədalətsizliyə tabe olmamağa çağırır» deyəndə də yəqin, elə bunu nəzərdə tuturdu...
- Azadlıq Hərəkatı başlananda Azərbaycanın istiqlalı, demokratiyası, dövlətçiliyi uğrunda mübarizədə də, bu gün vətəndaş cəmiyyətinin inkişaf etdirilməsi prosesində də inanclı kəsim heç zaman kənarda qalmayıb. Kifayət qədər fəal olub, bu gün də fəaldır. Ona görə də mən bu bölgünü uğurlu hesab etmirəm. Məgər ölkənin siyasi-ictimai çevrəsində, vətəndaş cəmiyyətində, jurnalistikada inanclı yoxdurmu? Bu təbii məsələdir. Qərb toplumlarında da bu, normal haldır. Orada bölmürlər ki, bu kilsəyə gedir, ya getmir. Konkret icmalara gəldikdə, Azərbaycanda müstəqil və sərbəst inanc icmaları barmaqla sayılacaq qədər azdır. Onlar da maarifçiliklə məşğuldurlar. Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı prosesində bu və ya digər dərəcədə iştirak edən inanclı fəallar çox olsalar da, qurum olaraq çox azdılar. Bu da ölkədə vətəndaş cəmiyyətinə olan təzyiqlərin tərkib hissəsidir.
- Rauf bəy İrlandiya təcrübəsindən nümunə gətirərək orada insanların katolik bayrağı altında birləşərək uğur qazandığını bildirib...
- Əgər, xristian dünyasından misal gətirilirsə, o zaman Polşadakı "Solidarnost" hərəkatını xatırlatmaq istərdim. O zaman insan haqları və azadlıqları hərəkatının əsas aparıcıları inanclı kəsim olub. Yəni, Polşanın bugünkü demokratikləşmə prosesinə imza atanların əksəriyyəti inanclı insanlardır. Onlar bir-birini bölmürdülər. Ölkələrinin demokratikləşməsini, haqlarının bərpasını istəyirdilər. Onu əldə etdikdən sonra hər kəs öz azadlığının bərpasına nail oldu.